تلاش برای احیای پازل رنگارنگ گویش اراکی
تاریخ انتشار: ۲۸ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۶۴۷۰۵۰
«خانواده‌هایی در اراک هستند که کسر شأن خود می‌دانند که فرزندانشان با گویش اراکی صحبت کنند.متأسفانه به جز شماری از قدیمی‌ترهای اراک که مردمی که در ناحیه «قلعه و حصار» این دیار هستند، خیلی‌ها با این گویش حرف نمی‌زنند. حتی فرزندان خودم به ندرت به اراکی حرف می‌زنند!»
هفتمین روز از مهرماه امسال بود که کتاب «واژه‌نامه، ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات رایج مردمان اراک» در فرهنگسرای آئینه این شهر رونمایی شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مجموعه‌ای کامل و جامع که می‌کوشد گویش‌های محلی اراک را معرفی و احیا کند. خدمتی به زبان و ادب استان مرکزی که بازخوانی واژگان، ضرب المثل ها، اصطلاحات و متون کهن اراکی می‌پردازد وئ در این مسیر تاریخ و فرهنگ و زبان این دیار را بررسی و واکاوی کرده است.
«محمد آکریم علمدار»، شاعر طنزپرداز و نویسنده‌ای از خطه اراک است که دغدغه‌هایش را به رشته تحریر درآورده و به مخاطبان و علاقه‌مندان وادی فرهنگ و ادب ایران و استان مرکزی پیش‌کش کرده است.
وی متولد سال ۱۳۴۶ در شهر اراک با تحصیلات در رشته مهندسی و کار در ماشین سازی اراک است اما ذوق و استعداد ادبی او به‌ویژه در موضوع گویش‌های محلی استان مرکزی و همچنین داستان نویسی و سرودن شعر، او را به چهره‌ای فرهنگی و ادبی مشهور و نشاندار کرده است.
خبرنگار ایمنا با این نویسنده و فعال ادبی استان مرکزی درباره آخرین اثر نوشتاری وی و همچنین مباحث مرتبط پیرامون آن، گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.
نوشتن را از کی شروع کردید؟
از دوره نوجوانی به شعر و داستان و به‌ویژه داستان کوتاه و اشعار فوکلور اراکی علاقه داشتم.
«آفتاب مهتاب» یا به گویش اراکی «آفتومهتو» نخستین کتابی بود که نوشتم. دومین کتابم «شجره‌نامه آکریم عمدار» بود و کتاب سوم، «خاطرات ابری» بود که منتشر کردم.
«زمانی قلعه‌ای بود و حصاری» چهارمین کتاب و شامل اشعار فوکلور و کلاسیک است.
آخرین کتاب هم «واژه‌نامه، ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات رایج مردمان اراک» نام دارد و حدود ۳۰۰ صفحه است. همچنین ویرایش دوم این کتاب را هم در دست اقدام دارم و مشغول کار روی آن هستم.
جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در کنار تحقیقات و مطالعات این کتاب شش سال زمان برده است. دسترسی به منابع تاریخی و حتی کتاب «سیمای اراک» برای ما دشوار بود. از منظر ریخت شناسی و ریشه شناسی واژه‌ها و نیز تعداد واژه‌ها و ضرب‌المثل‌ها گمان نمی‌کنم کتابی نظیر این کتاب در اراک چاپ شده باشد و باید اشاره کنم کتاب حاضر افزوده‌های زیادتر و کامل‌تری نسبت به آن دارد.
درباره سرفصل‌ها و بخش‌های مختلف کتاب توضیح مختصری می‌دهید؟
سرفصل‌های کتاب پنجم بنده شامل سرآغاز، نگاهی دیگر به واژه شناسی (اراک)، تاریخ و فرهنگ و زبان آن، اراک در روزگار معاصر، زبان و گویش مردمان اراک، گویش اراکی، واژگان اراکی، درباره ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات رایج مردمان اراک، داستان کوتاه گوجه‌فرنگی با گویش اراکی، شعر باجه‌ای زرد با گویش اراکی، شناخت‌نامه و یادداشتی درباره محمد آکریم علمدار و فهرست نام‌ها هستند که بخش‌هایی از آن با تحقیق از قدیمی‌های اراک به دست آمده است. کتاب دارای سه جستار کاربردی است. استاد مرتضی لطیفی درباره شکل‌گیری اراک، ریخت‌شناسی و ریشه شناسی واژگان مباحثی را به رشته تحریر درآورده که در این مجموعه منتشر شده است. برخی واژگان اوستایی، شماری از کلمات پهلوی و یا حتی سانسکریت هستند.
همچنین درباره گویش و سخن گفتن مردم اراک باید اشاره کنم، پس از آنکه یوسف‌خان گرجی قلعه‌های ده‌گانه را خراب می‌کند، جماعتی از شهرستان‌های خوانسار، میمه، اصفهان و حتی بروجرد و آذربایجان به اراک مهاجرت می‌کنند.
دوره‌ای دیگر در زمان ناصرالدین شاه قاجار بار دیگر شاهد مهاجرت به اراک و سلطان آباد هستیم. در نهایت در زمان پهلوی اول، پهلوی دوم و پس از پیروزی انقلاب هم مهاجرت‌هایی به این شهر شاهد هستیم که تأثیر زیادی بر فرهنگ و ادب آن داشته است.
در این کتاب درباره گویش اراکی و برخی مصوت‌ها توضیح داده‌ام. البته اینها تعریف خاصی ندارند. به‌عنوان نمونه فراهانی‌هایی که به اراک آمده‌اند، به هست و نیست می‌گویند هسته و نیسته، یا هزاوه‌ای‌ها می‌گویند هستا و نیستا که شمار دیگری از این دست مثال‌ها و بررسی تخصصی آنها در کتاب آمده است.
جالب اینکه ما که از ابتدا در اراک بوده‌ایم و زادگاهمان همین شهر است، جوری دیگر همین هست و نیست را تلفظ می‌کنیم که با آنها متفاوت است و این از جذابیت لهجه‌ها و گویش‌های این سرزمین پهناور است.
چه تعداد واژگان در کتاب مورد بررسی قرار گرفته یا آوانگاری شده‌اند؟
بیش از یک‌هزار و ۷۰۰ واژه در این مجموعه اعراب‌گذاری و برخی آوانگاری شده‌اند. همچنین درباره اصطلاحات و ضرب المثل‌ها مقدمه‌ای نوشته‌ام و وجه تمایز بین کنایه، اصطلاح و ضرب‌المثل را تا آنجایی که می‌دانستم و مطلع بودم، شرح و توضیح دادم.
برخی از همین ضرب المثل‌های اراکی، در ایران و برخی در اراک رایج است که اینها را هم در کتاب قید آورده‌ام.
برخی ضرب المثل‌ها هم هستند که در کتاب «قند و نمک» جعفر شهری و امثال و حکم استاد دهخدا هست، اما من ندیدم و نشنیدم کاربردی در اراک داشته باشد و بیان شود.
فقط ضرب المثل‌هایی را در کتاب آورده‌ام که یا اراکی بودند یا در بین مردم اراک رایج هستند. بعد از آن داستانی کوتاه آورده‌ام تا خواننده متوجه شود که این گویش به چه دردی می‌خورد یا اینکه می‌شود با این گویش تراژدی یا سایر ژانرهای دیگر را خلق کرد؟ یعنی این ظرفیت را دارد؟ سرایش شعر کوتاه در قالب قصیده به نام باجه زرد و و همچنین فهرست اعلام در بخش پایانی درج شده است.
مردم در شهر راک با لهجه اراکی صحبت می‌کنند یا این گوش مادری را فراموش کردهاند؟
یکی از دلایلی که باعث شد من این کتاب را گردآوری کنم، پازل رنگارنگ گویش‌هایی است در حال از بین رفتن است.
علت چیست؟
حضور و تأثیر بالای رسانه‌ها، تلویزیون، فضای مجازی تأثیر زیادی در این زمینه داشته است. حتی با تأسف باید گفت خانواده‌هایی در اراک هستند که کسر شأن خود می‌دانند که فرزندانشان با گویش اراکی صحبت کنند.
همین باعث شد پس از تأمل و تفکر در این رابطه کاری برای حفظ وحراست از داشته‌های فرهنگ مردم انجام دهم و آن را دنبال کنم. متأسفانه به جز شماری از قدیمی‌ترهای اراک که مردمی که در در ناحیه قلعه و حصار این دیار هستند، خیلی‌ها با این گویش حرف نمی‌زنند. حتی فرزندان خودم به ندرت به اراکی حرف می‌زنند!
شما اگر همین کتاب را پیش روی یک شهروند اراکی قرار دهید، نمی‌تواند بدون اعراب‌گذاری کلمات را بخواند و متوجه شود؛ چه برسد به اینکه معنای آنها را بداند.
برخی واژه‌نامه نوشتند اما من به کمک استاد لطیفی ریخت شنای و ریشه شناسی واژگانی کرده‌ایم؛ به‌عنوان نمونه در باره واژه «گُرّو» به شاهنامه فردوسی استناد شده یا همین کلمه هونگ یا هاونگ از کجا آمده به دقت واکاوی و بازخوانی شده است. در واقع خیلی از واژگان را واژه شناسی کرده‌ایم.
این حقیقت تلخی است که امروز تمایل به تکلم و حرف زدن به گویش اراکی کمرنگ شده است. من نیز می‌خواستم با نگارش این کتاب کمکی در این مسیر فراموش شده ادبی کرده باشم.
از نقش رسانه‌های جمعی وفضای مجازی در همین زمینه بیشتر بگویید. چه انتظاری از این ارکان چهارم دموکراسی دارید؟
جای تأسف است که گویش تهرانی و تهزانیره شدن، خیلی از گویش‌های قشنگ ما را از بین برده است. چندی قبل به دانشکده فنی دانشگاه تهران رفتم و مشغول شعرخوانی شدم؛ حتی سلام و علیکم را با گویش اراکی خطاب به حاضران اعلام کردم.
وقت ما در سریال در چشم باد مسعود جعفری جوزانی می‌بنیم زنی به نام لیلی که تاجیک است به فارسی دری صحبت می‌کند و نمی‌گوید به من شک می‌کنند بلکه می‌گوید به من تردید می‌کنند این در حقیقت اوج زیبایی ادبی و ارزش گذاشتن بر فرهنگ، تمدن و ادبیات این آب و خاک است.
ما نیز وظیفه داریم این گویش‌ها را حافظ باشیم و نگه داریم. سازمان یونسکو هم به خرده‌فرهنگ‌ها و ادبیات فولکلور اهمیت زیادی می‌دهد پس ما هم باید از این داشته‌های فرهنگی و زبانی خودمان پاسداری کنیم.
چه راهکار و پیشنهادی دارید که این وضعیت بهبود یابد و بهتر شود؟
امروزه هر زن یا مرد کهنسالی که فوت می‌کند در واقع یک فرهنگ و گنجینه از دست می‌رود. نقش صداوسیما و دیگر رسانه‌های جمعی در این بین پررنگ است و حتی در مواردی خود رسانه‌ای ها نمی‌دانند چگونه در برابر این رویدادهای تلخ عمل کنند تا دست کم وضعیت بدتر نشود.
امروز افراد فرهیخته و بزرگی همچون استاد دهگان یا دکتر خرائلی داریم که همیشه و مدام به گویش اراکی صحبت می‌کردند. انتظار هم همین است که همه باید اراکی حرف بزنند تا این گویش ماندگار بماند و خودنمایی کند.
صداو سیمای هم باید به این مهم توجه کند و برای آن برنامه داشته باشد. مجموعه‌های تلویزیونی که ساخته می‌شوند باید با گویش محلی تهیه شوند تا این گویش‌ها تقویت شوند نه اینکه به وضعی دچار باشیم که روز به روز این گویش‌ها در حال رنگ باختن و حتی از بین رفتن و فراموش شدن است.
به نظر می‌رسد اصفهان و شیراز از ما جلوترند چرا که فاصله آنها از تهران بیشتر است! تهرانیزه شدن اراک شاید به دلیل نزدیکی به پایتخت بیشتر نمود داشته و ضربه بیشتری از این پدیده خورده است.
امروزه گویا گویش اراکی فقط برای لودگی و طنز خلق شده است. در حالی که در همین رونمایی کتابی که در این مجال درباره ان صحبت شد، یک متن دراماتیک با گویش اراکی خواندم که همه حاضران در سالن گریه کردند و لذت بردند. ما می‌توانیم متن، شعر، نمایش نامه و هر نوع نوشتار محلی فاخر خلق کنیم و بدانیم هر گویشی که از بین برود یک گنجینه از دست رفته است.
خوانش کتاب برای غیراراکی‌ها هم جذابیت دارد؟
یکی از مشخصه‌های نوشتاری من بویژه در داستان کوتاه، توجه به دو عنصر زمان و مکان است. از این دو عنصر زیاد بهره می‌برم. همه حروف و کلمات در کتاب اعراب گذاری شده و توضیح دارند و جایی که لازم بوده آوانگاری کرده‌ام.
در چاپ دوم هم قصد دارم همه واژگان از ابتدا تا انتهای این مجموعه نوشتاری را آوانگاری کنم.
همچنین قصد دارم کتاب صوتی این مجموعه را تهیه کنم و تک به تک واژگان اراکی را در استودیو بخوانم تا مخاطب به راحتی آنها راگوش داده و فرا بگیرد. هستند افرادی که دنبال این موارد ادبی و زبانی باشند و از آنها استقبال کنند.
مسئولان حمایتی کردند؟
نخست اشاره کنم که همه کتاب‌هایم را باهزینه شخصی چاپ کرده‌ام. همچنین حمایت‌ها از سورای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی خوب بوده است، اما با اینکه اعضای کمیسیون فرهنگی شورای شهر یا معاونت اجتماعی فرهنگی استانداری استان مرکزی را برای رونمایی این کتاب دعوت کردیم، متأسفانه حضور نیافتند و اهمیت ندادند.
به افراد یا مسئولانی که در مواجهه با این رویدادهای ماندگار فرهنگی توجهی نکردند می‌گویم قدم بردارید برای کسی که سال‌ها با هزینه خود برای شهر و دیار و استانش تلاش کرده است. خوب می‌دانید که کار کتاب کار عشق است و حتی خرج خودش را هم در نمی‌آورد.
نه تنها من نوعی، که هر فردی که قدمی در این راه بردارد، باید حمایت شده و دیده شود.
کد خبر 610724منبع: ایمنا
کلیدواژه: اراک کتاب معرفی کتاب کتاب بخوانیم شیراز گویش زبان فارسی فولکلور استان مرکزی ادبیات فارسی شعر معاصر داستان نويسي شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق ضرب المثل ها استان مرکزی گویش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۶۴۷۰۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ساماندهی ۴۰۰ کیلومتر از رودخانه‌های استان اصفهان
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، مرکز اصفهان ؛ مدیر کل مدیریت بحران استان در شهرضا گفت: در سطح استان ۳ هزار کیلومتر رودخانه داریم که برای پیشگیری و کنترل سیل باید ۴۰۰ کیلومتر از این رودخانه‌ها به صورت ویژه ساماندهی شود.
منصور شیشه فروش افزود: تصرفات و آزادسازی مسیر رودخانه ها، اجرای طرح‌های ساماندهی رودخانه ها، آزادسازی مسیل‌ها و اصلاح و بازسازی مناطق اولویت پذیر در مسیر رودخانه‌ها نیاز به اعتبار دارد که وزارت نیرو این اعتبار را باید تامین کند.
به گفته وی در زمینه فرونشست زمین اجرای طرح‌های تعادل بخشی منابع آب و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی فقط با احیای رودخانه زاینده رود محقق می‌شود که تامین اعتبار برای تکمیل طرح‌های تامین آب برای حوزه زاینده رود و جلوگیری از بارگذاری‌های غیرقانونی، جزو تعهدات وزارت نیرو است.
مدیر کل مدیریت بحران استان گفت: برای جلوگیری از تشدید فرونشست زمین، کنترل کانون‌های گرد و غبار و رفع مشکلات مرتبط با کم آبی و خشکسالی باید نسبت به تامین حقابه‌های قانونی کشاورزی و زیست محیطی رودخانه زاینده رود، احیای تالاب گاوخونی و تامین حقابه‌های تالاب که بر اساس مطالعات انجام شده، سالانه ۱۷۶ میلیون متر مکعب است، اقدام شود.
حقوق کدام یک از ایثارگران در سال ۱۴۰۳ افزایش داشت؟